Konserwacja Obrazu Matki Bożej w roku 2016

Matka Boża Bocheńska przybyła do naszego miasta około 400 lat temu, kiedy to mieszczanin z Wieliczki, Krzysztof Bąkowski, ofiarował Jej cudo­wny wizerunek dominikanom. Ofiarodawca wyprosił przed tym obrazem wiele łask, w tym nie­wy­tłu­ma­czal­ne ocalenie jego domu z pożaru miasta. Uznał więc, że powinien oddać ten najcenniejszy skarb do ko­ś­cio­ła, aby tam Cudowny Obraz był otaczany należytą czcią oraz by każdy w potrzebie mógł doświadczyć łaski za wsta­wien­nic­twem Matki Bożej.

Bąkowski podjął słuszną decyzję, ponieważ kult Bocheńskiej Madonny przyciągał przed jej Cudowne Oblicze rzesze czcicieli, którzy doznawali spisanych w kronikach uzdrowień i wyproszonych łask. Udoku­men­to­wa­ne są też wydarzenia z 28 lipca i 29 paź­dzier­ni­ka 1637 oraz 15 maja 1638 roku. W tych dniach zgromadzeni w kościele ludzie zauważyli, że na twarzy Maryi pojawił się krwawy pot i łzy¹. Od tego czasu Cudowna Madonna Bocheńska była znana nawet poza granicami Polski, a kopie Jej Wizerunku posiadały liczne kościoły. Od samego początku pobytu Cudownego Obrazu Matki Bożej w Bochni, najpierw w kościele dominikanów, a po kasacji klasztoru w 1777 r. w farnym kościele św. Mikołaja – jak głosi łaciński napis umieszczony nad wejściem do kaplicy Hic accipiet benedictionem et misericordiam – chorzy i nieszczęśliwi znajdowali tu błogosławieństwo i miłosierdzie.

Nie wiadomo, jak owe działania wpłynęły na stan techniczny i es­te­tycz­ny wizerunku Ma­t­ki Bożej Bo­cheń­skiej. Pewne jest natomiast, że któraś z pierwszych prac, mających na celu „poprawienie” Cudownego Obrazu, wpłynęła na jego obecny kształt i wymiary. Miedzioryt z XVII w. ze zbiorów o. Wacława z Sul­go­sto­wa, drzeworyt z druku o. Tomasza Rościszewskiego Łza krwawa obrazu Bo­cheń­skie­go Nayświętszey Panny Maryi... (Kraków 1664) oraz liczne kopie Obrazu, np. kopia Obrazu Matki Bożej Bo­cheń­skiej w kościele św. Mateusza w Bie­siad­kach (połowa XVII w.), XVII-wieczna kopia Obrazu Matki Bożej Bocheńskiej w Mu­ze­um w Bieczu, kopia Obrazu Matki Bożej Bocheńskiej w koś­cie­le klasztornym Ducha Świętego ss. ber­nar­dy­nek w Brze­zi­nach (XVII w.) oraz inne przed­sta­wie­nia tego wizerunku w tym czasie, traktujące podobieństwo Bocheńskiej Madonny dosyć swobodnie, sugerują większy niż obecny format obrazu. Na wymienionych grafikach oraz kopii z Biesiadek widać ręce Matki Bożej, na pozostałych podobiznach widnieje Jej prawa dłoń wskazująca na Dzie­ciąt­ko. Oględziny podczas konserwacji także jednoznacznie wskazują, że jedynie górna krawędź Obrazu nie była „skracana”. Pozostałe boki i krawędź dolna zostały w nie­o­kreś­lo­nym na chwilę obecną czasie obcięte. Przyczyną tak drastycznego postąpienia najpewniej był brak dostatecznej wiedzy konserwatorskiej oraz daleko posunięte zniszczenia struktury płótna, wynikające z przypinania wotów do Cudownego Wizerunku (w trakcie konserwacji naliczyliśmy około 30 dziur po gwoździach przypadających na jeden decymetr kwadratowy płótna, z po­mi­nię­ciem obszaru twarzy Maryi i Dzieciątka).

Ze względu na da­le­ko posuniętą de­struk­cję konieczne by­ło, aby Cudowny Obraz Bocheński od­no­wić przed ko­ro­na­cją. Tych prac podjął się w 1932 r. w Muzeum Die­ce­z­jal­nym w Tarnowie artysta malarz Leszek Pindelski, uczeń Józefa Mehoffera, Ignacego Pieńkowskiego, Wojciecha Weissa i Józefa Pankiewicza. Prace te miały polegać na usunięciu wotów zamieszczonych na Obrazie oraz oczyszczeniu warstwy malarskiej⁶. Po usunięciu z Ob­ra­zu cennych korali z pereł, złotych i srebrnych serduszek oraz drogich kamieni i wszelkich kosztowności odsłoniły się liczne i rozległe ubytki warstwy malarskiej wraz z gruntem! Zniszczenia musiały być tak rozległe, że artysta (na pewno po konsultacji z ks. dr. Stanisławem Bulandą, pod którego okiem odbywały się prace restauratorskie) podjął decyzję o całkowitym prze­ma­lo­wa­niu tła. Większe ubytki w płótnie podkleił łatami od strony odwrocia, stosując masę woskowo-żywiczną, oraz w dolnej części Obrazu przykleił fragment nowego płótna, tzw. „protezę”, na której zrekonstruował lewą rękę Dzieciątka, w której namalował kulę świata, tzw. mundus. Tło Obrazu zamalował solidną warstwą farby o ciemnozielonym kolorze, aby pokryć nie­rów­no­mier­ne pozostałości oryginału. Wykonał nową aureolę, która, nie mieszcząc się w kadrze, została spłaszczona, nową koronę Maryi, na którą również było zbyt ciasno, oraz przemalował koronę Dzieciątka i dokonał jeszcze kilku innych zmian. Na ciemnym tle „rozsypały się” gwiazdy, które nie miały miejsca, by stworzyć zgodnie z apokaliptycznym opisem „wieniec z gwiazd dwunastu”⁷. Do tej pory pierwotne tło, które od dawna szczelnie było zasłaniane przez liczne wota, nie było znane przez oddających cześć Matce Bożej Bocheńskiej parafian. Dlatego tak drastyczne przemalowanie nie zrobiło w tych czasach na nikim negatywnego wrażenia. Można nawet przypuszczać, że wprost przeciwnie – Cudowny Obraz w „nowej odsłonie” został przyjęty i zaakceptowany przez wszystkich czcicieli Pani Bocheńskiej z entuzjazmem towarzyszącym koronacji Obrazu w 1934 r.

Obecną kon­ser­wa­cję Ob­ra­zu wy­ko­na­li Jacek Ko­bie­la oraz Ur­szu­la Dy­ląg-Putowska – dyplomowani konserwatorzy dzieł sztuki z Bochni. Pracę rozpoczęto w czerwcu 2016 roku od wykonania szczegółowej do­ku­men­ta­cji fo­to­gra­fi­cznej, w tym zdjęć specjalistycznych: zdjęcia lu­mi­ne­scen­cji UV, fotografii RTG, fotografii w świetle sodowym i w podczerwieni. Te nieinwazyjne badania pomogły głębiej określić stan zachowania Obrazu, rodzaj za­sto­so­wa­nych werniksów oraz zajrzeć pod grubą warstwę przemalowań.

Następnie wykonano próby usuwania werniksu oraz zebrano szeroki zakres informacji na temat Cudownego Obrazu, aby jak najdokładniej przedstawić program prac na komisji konserwatorskiej, która odbyła się w obec­no­ści ks. proboszcza dr. Wojciecha Gałdy i zaproszonych ekspertów: rzeczoznawcy mgr Barbary Budziaszek z Kra­ko­wa i pani mgr Anny Gurwisz z Wojewódzkiego Urzędu Konserwatorskiego w Krakowie – delegatura w Tar­no­wie. Komisja konserwatorska po zapoznaniu się z pre­zen­ta­cją na temat Obrazu pozytywnie oceniła do­tych­cza­sowe działania oraz dalszy program prac. Zalecono ponowne spotkanie po usunięciu werniksów oraz części przemalowań, aby w zależności od stanu zachowania oryginalnego malowidła ustalić dalsze postępowanie konserwatorskie.

Kolejna komisja konserwatorska odbyła się w po­sze­rzo­nym składzie ekspertów. Został zaproszony Diecezjalny Konserwator Dzieł Sztuki ks. dr Piotr Drew­niak oraz kierownik tarnowskiej delegatury Wo­je­wódz­kie­go Urzędu Ochrony Zabytków w Kra­ko­wie mgr Andrzej Cetera. Zwrócono uwagę nie tylko na wysoką jakość prac konserwatorskich, ale także na wielopłaszczyznowe podejście do problematyki, zwłaszcza wysiłek badawczy w formie rekonstrukcji komputerowej, który pozwolił w pełni odczytać, przez wiele lat ukrytą, ikonografię Obrazu. Jednogłośnie podjęto decyzję o przywróceniu stanu sprzed prze­ma­lo­wa­nia.